برای هر دامداری، چه در مجموعه‌ی بزرگ و چه در یک واحد کوچک، شنیدن نام «تب برفکی» به تنهایی می‌تواند نگران‌کننده باشد. این بیماری، یکی از مهم‌ترین و مسری‌ترین بیماری‌های ویروسی در جهان است که گاو، گوسفند، بز و سایر دام‌های سم‌شکافته را درگیر می‌کند. درک کامل این بیماری، شناخت علائم آن و از همه مهم‌تر، اجرای یک برنامه دقیق پیشگیری، تنها راه حفظ سرمایه شما در برابر این تهدید بزرگ است.

در این مقاله، می‌خواهیم به زبان ساده و کاربردی، تمام آن چیزی که باید درباره تب برفکی بدانید را با هم مرور کنیم.

تب برفکی چیست؟

تب برفکی (Foot-and-Mouth Disease یا FMD) یک بیماری ویروسی بسیار واگیردار است. عامل آن ویروسی از خانواده پیکورنا ویروس‌هاست که ۷ نوع یا «سروتیپ» مختلف دارد (O, A, C, SAT1, SAT2, SAT3, Asia1).

چرا این ۷ نوع مهم هستند؟

نکته مهم اینجاست که ایمنی در برابر یک نوع ویروس، هیچ محافظتی در برابر ۶ نوع دیگر ایجاد نمی‌کند. به همین دلیل است که واکسیناسیون و کنترل این بیماری تا این حد پیچیده است. ویروس می‌تواند به سرعت در یک گله و بین گله‌ها پخش شود و خسارات اقتصادی هنگفتی به جا بگذارد.

زنگ خطر! علائم کلیدی تب برفکی

شناسایی سریع بیماری، اولین قدم برای کنترل آن است. دامداران باید به شدت مراقب این علائم باشند:

۱. تب بالا: معمولا اولین نشانه‌ای است که ظاهر می‌شود.

۲. تاول‌های دردناک (وزیکول): این مشخص‌ترین علامت بیماری است. این تاول‌ها به سرعت پاره می‌شوند و زخم‌های دردناکی به جا می‌گذارند.

• در دهان: روی زبان، لثه‌ها، لب‌ها و داخل گونه‌ها.
• روی پاها: به خصوص در شکاف بین سم‌ها و در قسمت بالای سم (تاج سم).
• روی پستان: به ویژه در گاوهای شیرده.

۳. عواقب تاول‌ها برجای می‌گذارند:

• ریزش شدید آب دهان و کف کردن: به دلیل زخم‌های دهانی، دام نمی‌تواند بزاق خود را قورت دهد.
• بی‌اشتهایی و کاهش وزن: خوردن برای دام به شدت دردناک می‌شود.
• لنگش شدید: دام به دلیل درد پا، از حرکت امتناع می‌کند و ترجیح می‌دهد دراز بکشد.
• افت ناگهانی و شدید تولید شیر: این یکی از اولین علائمی است که در گاوهای شیری جلب توجه می‌کند.

خطر مرگبار برای دام‌های جوان‌ها:

متاسفانه، این ویروس در دام‌های بالغ معمولا کشنده نیست، اما در دام‌های جوان (گوساله‌ها، بره‌ها و بزغاله‌ها) داستان متفاوت است. ویروس می‌تواند به عضله قلب حمله کند (میوکاردیت) و باعث مرگ ناگهانی حیوان جوان، حتی قبل از بروز تاول‌ها شود.

ویروس تب برفکی چگونه پخش می‌شود؟

قدرت اصلی تب برفکی در سرعت و سهولت انتشار آن است:

• تماس مستقیم: تماس دام بیمار با دام سالم، اصلی‌ترین راه انتقال است.
• هوا (آئروسل): ویروس می‌تواند از طریق تنفس، عطسه یا سرفه دام بیمار در هوا پخش شود و حتی تا کیلومترها جابجا گردد.
• انتقال غیرمستقیم (بسیار مهم):
  • انسان: لباس، چکمه‌ها و دستان کارگران، دامپزشکان یا هر بازدیدکننده‌ای می‌تواند ویروس را از یک واحد آلوده به واحد سالم منتقل کند.
  • تجهیزات و وسایل نقلیه: لاستیک تراکتور، کامیون حمل دام، تجهیزات شیردوشی، بیل و… همگی می‌توانند آلوده شوند.
  • آب و خوراک آلوده: بزاق دام بیمار به راحتی آبشخور و آخور را آلوده می‌کند.
  • محصولات دامی: شیر خام، گوشت و حتی اسپرم آلوده می‌توانند ویروس را منتقل کنند.

چرا ویروس تب برفکی تا این اندازه خسارت اقتصادی به بار می‌آورد است؟

خسارات این بیماری فقط به مرگ و میر محدود نمی‌شود، بلکه یک فاجعه اقتصادی است:

• کاهش تولید: افت شدید شیر و گوشت.
• مرگ و میر دام‌های جوان: از دست رفتن نسل آینده گله.
• هزینه‌های کنترل: هزینه واکسیناسیون، ضدعفونی، دارو و قرنطینه.
• موانع تجاری: در صورت شیوع، صادرات دام و محصولات دامی متوقف می‌شود که ضربه بزرگی به صنعت دامپروری کشور وارد می‌کند.

پیشگیری و کنترل ویروس تب برفکی سپر دفاعی شماست!

در مورد تب برفکی، «پیشگیری» نه تنها بهتر از درمان است، بلکه تنها راه حل واقعی است. درمان قطعی برای این ویروس وجود ندارد. برنامه دفاعی شما باید دو ستون اصلی داشته باشد:

ستون اول: واکسیناسیون (مهم‌ترین اقدام)

• واکسیناسیون منظم و دقیق، اولین و مهم‌ترین راه پیشگیری شماست.
• باید طبق برنامه زمان‌بندی توصیه شده توسط دامپزشکی و با استفاده از واکسنی که سروتیپ‌های در گردش در منطقه را پوشش می‌دهد، انجام شود.
• هیچ‌گاه واکسیناسیون را به تعویق نیندازید یا آن را دست‌کم نگیرید.

ستون دوم: امنیت زیستی

امنیت زیستی (Biosecurity) یعنی ایجاد یک سد فیزیکی و مدیریتی برای جلوگیری از ورود ویروس به دامداری شما.

1. قرنطینه دام‌های جدید: هر حیوانی که تازه خریداری می‌شود (حتی اگر سالم به نظر برسد) باید حداقل به مدت ۲ تا ۳ هفته در یک مکان کاملا مجزا نگهداری شود و از نظر علائم به دقت تحت نظر باشد.
2. کنترل رفت و آمد:
   • تردد افراد متفرقه و وسایل نقلیه به داخل دامداری را تا حد امکان محدود کنید.
   • هر وسیله نقلیه‌ای که وارد می‌شود (کامیون حمل شیر، خوراک و…) باید قبل از ورود، لاستیک‌ها و بدنه آن به طور کامل ضدعفونی شود.
3. ضدعفونی:
   • در ورودی دامداری و ورودی هر سالن، حوضچه ضدعفونی حاوی ماده ضدعفونی کننده قوی و موثر (مخصوص FMD) قرار دهید و همه را ملزم به استفاده از آن کنید.
   • کارگران باید لباس و چکمه مخصوص به هر بخش داشته باشند و بین بخش‌ها تردد نکنند.
4. بهداشت عمومی: تمیز کردن منظم آخورها، آبشخورها و بستر دام‌ها اهمیت زیادی دارد.

بخش ششم: اگر تب برفکی اتفاق افتاد چه کنیم؟

اگر متاسفانه با موارد مشکوک در گله خود مواجه شدید:

۱. فوراً اطلاع دهید: بلافاصله دامپزشک را مطلع کنید.

۲. جداسازی فوری: حیوانات بیمار و حتی مشکوک را فورا از بقیه گله جدا کرده و به یک مکان ایزوله منتقل کنید.

۳. درمان وجود ندارد، اما مراقبت حمایتی هست:

به یاد داشته باشید، ما ویروس را نمی‌توانیم «درمان» کنیم. هدف ما کمک به حیوان برای زنده ماندن و جلوگیری از عفونت‌های ثانویه است.

• غذای نرم: به دلیل زخم‌های دهانی، برای دام بیمار غذای نرم (مانند علوفه بسیار نرم یا کنسانتره خیس شده) فراهم کنید.
• آب تمیز: دسترسی دائمی به آب تمیز و تازه ضروری است.
• مراقبت از زخم‌ها: زخم‌های دهان و پا را می‌توان با محلول‌های ضدعفونی کننده ملایم شستشو داد تا از عفونت باکتریایی ثانویه جلوگیری شود.
• آنتی‌بیوتیک‌ها: فقط و فقط در صورت تشخیص عفونت باکتریایی ثانویه توسط دامپزشک، از آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود. آنتی‌بیوتیک هیچ اثری روی ویروس تب برفکی ندارد.

جمع بندی

تب برفکی یک دشمن جدی، باهوش و بسیار مسری است. اما شکست‌ناپذیر نیست. موفقیت در برابر این بیماری به شانس بستگی ندارد؛ بلکه نتیجه مستقیم برنامه‌ریزی، واکسیناسیون دقیق و اجرای بی‌نقص امنیت زیستی است. برای دامداری آپامه و همه همکاران دامدار، حفاظت از گله به معنای حفاظت از معیشت و سرمایه شماست. هوشیار باشید و این تهدید را جدی بگیرید.

در دامداری آپامه، ما با اجرای کامل برنامه‌های واکسیناسیون و امنیت زیستی، ریسک را برای شما به صفر رسانده‌ایم.

برای خرید دام سالم و اصیل، مستقیما با ما تماس بگیرید.