پشم گوسفند، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین الیاف طبیعی، همواره جایگاه ویژه‌ای در صنایع مختلف داشته است. این ماده ارزشمند، با ویژگی های منحصربه‌فرد خود، از دیرباز در تولید انواع منسوجات، صنایع دستی و مصارف صنعتی مورد استفاده قرار گرفته است. در این مقاله، به بررسی جامع ویژگی‌ها، کاربردها و فرآیند تولید پشم گوسفند پرداخته و اهمیت این محصول طبیعی را در دنیای امروز مورد بحث قرار می‌دهیم.

تعریف پشم

پشم، الیافی پروتئینی است که از فولیکول‌های موی گوسفند به دست می‌آید. این الیاف، از کراتین، پروتئینی سخت و مقاوم، تشکیل شده‌اند که به آن خاصیت ارتجاعی، استحکام و دوام می‌بخشد. پشم، برخلاف الیاف مصنوعی، ساختاری پیچیده و منحصر به فرد دارد که آن را به ماده‌ای ایده‌آل برای کاربردهای گوناگون تبدیل می‌کند.

انواع پشم گوسفند

پشم گوسفند، با توجه به نژاد گوسفند (آشنایی با انواع نژاد گوسفند)، شرایط آب و هوایی و تغذیه، انواع مختلفی دارد که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. در اینجا به برخی از مهم‌ترین انواع پشم گوسفند اشاره می‌کنیم:

1. پشم مرینوس (Merino Wool):

• این نوع پشم، از گوسفندان نژاد مرینوس به دست می‌آید و به دلیل ظرافت، نرمی و لطافت بی‌نظیر، از مرغوب‌ترین انواع پشم در جهان به شمار می‌رود.
• الیاف پشم مرینوس بسیار نازک و نرم هستند (قطر کم و میانگین 17 تا 24 میکرون و طول دسته رشته 5 تا 10 سانتی متر) و در درجه ظرافت S60 یا بالاتر طبقه بندی می‌شوند و به همین دلیل، برای تولید لباس‌های فاخر و باکیفیت مانند لباس‌های زیر، لباس‌های ورزشی و لباس‌های کودک استفاده می‌شوند.
• پشم مرینوس، خاصیت تنفس‌پذیری بالایی دارد و می‌تواند رطوبت بدن را به خوبی جذب و دفع کند.
• هر گوسفند مرینوس، سالانه حدود ۴ کیلوگرم پشم تولید می‌کند که پس از شستشو، بین ۴۰ تا ۷۰ درصد وزن خود را از دست می‌دهد. با این حال، آنچه باقی می‌ماند، گنجینه‌ای ارزشمند است که به دلیل نرمی، لطافت، استحکام، کشسانی و قابلیت ریسندگی بالا، در صنایع نساجی و نمدبافی جایگاه ویژه‌ای دارد.

2. پشم قالی (Carpet Wool):

• پشم قالی، که به پشم ضخیم نیز معروف است، ضخیم‌تر و مقاوم‌تر از پشم مرینوس می‌باشد و به دلیل استحکام و دوام بالا، برای تولید فرش، گلیم و سایر منسوجات ضخیم استفاده می‌شود.
• گوسفندان نژادهای قره‌ گول و بلوچی، از جمله تولیدکنندگان اصلی پشم قالی هستند. ظرافت رشته‌های پشم قالی بین 35 تا 50 میکرون و بلندی آن تا حدود 380 میلی‌متر می‌رسد. این ویژگی‌ها، پشم قالی را به ماده‌ای ایده‌آل برای قالی‌بافی تبدیل می‌کند.
• علاوه بر قالی‌بافی، پشم قالی در ساخت انواع پارچه‌های پشمی ضخیم، اورکت، قالیچه و پرده‌های زبر نیز کاربرد دارد. این نوع پشم، با توجه به نوع چین، رنگ و حتی روش دباغی، طبقه‌بندی می‌شود.

3. پشم محلی (Local Wool):

• این نوع پشم، از گوسفندان نژادهای بومی مناطق مختلف ایران به دست می‌آید و کیفیت آن بسته به نژاد و شرایط پرورش متفاوت است.
• پشم محلی، برای تولید انواع منسوجات سنتی و صنایع دستی مانند قالی، گلیم، نمد و جاجیم استفاده می‌شود.
• هر منطقه از ایران، نژادهای گوسفند خاص خود را دارد که پشم آنها ویژگی‌های منحصر به فردی دارد.

4. پشم پشمی بلند (Long Wool):

• پشم گوسفند بلند، با نژادهایی چون رامنی، لینکلن (Lincoln)، لایسستر (Leicester) و بردرلیسیستر، از گوسفندانی با پشم بلند به دست می‌آید.
• گوسفندان این گروه، به دلیل جثه بزرگ، به عنوان بزرگترین گوسفندان جهان شناخته می‌شوند و معمولاً در انگلیس و در اقلیم آب و هوایی سرد، مرطوب و پر از علف پرورش داده می‌شوند.
• لطافت و ظرافت پشم این گروه، به دو دسته درخشان یا نیمه درخشان تقسیم می‌شود.
• این نوع پشم، با الیاف بلند و براق، برای تولید انواع پارچه‌های پشمی، اورکت، پتو، نمد و سایر بافته‌های پشمی، از جمله قیطان‌های پشمی، آستری و بافته‌های براق و نمد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

5. پشم پشمی متوسط (Medium Wool):

• پشم متوسط، نوعی از پشم گوسفند است که از گوسفندان نژادهایی مانند سافک، دورست، همپشایر، Southdown و Cheviot به دست می‌آید. این گوسفندان که اغلب در انگلستان پرورش داده می‌شوند، پشمی با الیاف متوسط و نرم تولید می‌کنند که برای تولید انواع لباس‌های پشمی، منسوجات کشباف، کاموا، منسوجات زنانه و مردانه و پتو مناسب است.
• درخشش پشم این گوسفندان، حتی از پشم مرینوس نیز بیشتر است. برخی از این نژادها، مانند سافک و دورست، به دلیل جثه تنومند و رشد سریع، گاهی اوقات در دسته گوسفندان گوشتی نیز طبقه‌بندی می‌شوند.
• پشم متوسط، از نظر لطافت، در درجه S52 تا S62 قرار می‌گیرد و طول الیاف آن بین 5 تا 12 سانتی‌متر است. این ویژگی‌ها، پشم متوسط را به ماده‌ای ایده‌آل برای تولید منسوجات متنوع و باکیفیت تبدیل می‌کند.

6. پشم پشمی آمیخته (Crossbred Wool):

• پشم آمیخته، حاصل ترکیب نژادهای گوناگون گوسفند، طیف وسیعی از ویژگی‌ها را به نمایش می‌گذارد و به همین دلیل، در تولید انواع منسوجات پشمی با کیفیت‌های متنوع کاربرد دارد. گوسفندانی مانند کاردیال، تارگی و پل ورث، از جمله نژادهایی هستند که پشم آمیخته تولید می‌کنند.
• این گروه از گوسفندان، با تولید پشمی با رنگ مناسب و درخشش زیاد، برای تهیه جوراب، کشباف، منسوجات پشمی ظریف، فاستونی و نمد مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی از مزایای پشم آمیخته، مقدار کمتر زائدات حاصل از بافندگی در مقایسه با پشم متوسط است.
• این گوسفندان اغلب به عنوان نژادهای دومنظوره شناخته می‌شوند، به این معنی که هم برای تولید پشم و هم برای تولید گوشت پرورش داده می‌شوند.

ویژگی‌های پشم گوسفند

• گرمایش:
  • پشم، به دلیل وجود فضاهای خالی بین الیاف، عایق حرارتی بسیار خوبی است و می‌تواند بدن را در برابر سرما محافظت کند.
• تنفس‌پذیری:
  • قابلیت جذب و دفع رطوبت را دارد و می‌تواند رطوبت بدن را به بیرون منتقل کند. این ویژگی، از تعریق بیش از حد و ایجاد بوی نامطبوع جلوگیری می‌کند.
• ضدآبی:
  • به دلیل وجود لایه‌ای از لانولین، ماده‌ای روغنی، تا حدی خاصیت ضدآبی دارد و می‌تواند از نفوذ رطوبت به داخل الیاف جلوگیری کند.
• ضدآتش:
  • به دلیل ساختار پروتئینی خود، به راحتی آتش نمی‌گیرد و در برابر حرارت مقاوم است.
• انعطاف‌پذیری:
  • خاصیت ارتجاعی بالایی دارد و می‌تواند بدون آسیب دیدن، کشیده و خم شود. این ویژگی، به پشم استحکام و دوام می‌بخشد.
• ضد باکتریایی و ضد میکروبی:
  • پارچه هایی که از پشم گوسفند تولید می شوند خاصیت ضد باکتریایی و ضد میکروبی دارند که در داروخانه ها و در صنایعی که امکان شستشوی لباس وجود ندارد کاربرد دارد.

کاربردهای پشم گوسفند

پشم گوسفند، به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، در صنایع مختلف کاربردهای گسترده‌ای دارد. در صنعت نساجی، پشم به دلیل گرمایش، تنفس‌پذیری و انعطاف‌پذیری، ماده‌ای ایده‌آل برای تولید انواع پوشاک زمستانی مانند ژاکت، پلیور، شال، کلاه و دستکش است.

همچنین، به دلیل استحکام و دوام بالا، در تولید فرش و گلیم‌های دستباف و ماشینی کاربرد فراوانی دارد و فرش‌های پشمی، علاوه بر زیبایی و ظرافت، عایق حرارتی و صوتی مناسبی نیز هستند. پشم، به دلیل گرمایش و نرمی، در تولید پتو و روفرشی‌های باکیفیت و بادوام نیز استفاده می‌شود.

در صنایع دستی، پشم ماده اصلی در قالی‌بافی سنتی است و قالی‌های دستباف پشمی، از ارزشمندترین و نفیس‌ترین آثار هنری به شمار می‌روند.

نمد، یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین صنایع دستی ایران، از پشم تولید می‌شود و به دلیل خواص عایق حرارتی و صوتی، در تولید انواع زیرانداز، کلاه، لباس و سایر محصولات کاربرد دارد. همچنین، در تولید انواع صنایع دستی دیگر مانند گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، و بافتنی‌های سنتی نیز کاربرد دارد.

در کشاورزی و باغبانی، پشم حاوی مواد مغذی ارزشمندی است که می‌تواند به عنوان کود طبیعی برای تقویت خاک و رشد گیاهان استفاده شود و همچنین، می‌تواند به عنوان مالچ برای حفظ رطوبت خاک، جلوگیری از رشد علف‌های هرز و تنظیم دمای خاک استفاده شود.

در مصارف صنعتی، پشم به دلیل خواص عایق حرارتی و صوتی، در عایق‌بندی ساختمان‌ها، خودروها و سایر صنایع کاربرد دارد و به دلیل ساختار الیافی خود، می‌تواند به عنوان فیلتر برای تصفیه هوا و مایعات استفاده شود. همچنین، در تولید انواع محصولات صنعتی دیگر مانند لنت ترمز، مواد کامپوزیتی و محصولات پزشکی نیز کاربرد دارد.

فرآیند تولید پشم

فرآیند تولید پشم، از پشم‌ چینی گوسفندان آغاز شده و با مراحل مختلف فرآوری، به نخ و سپس به محصولات نهایی تبدیل می‌شود. در این بخش، به بررسی مراحل کلیدی این فرآیند می‌پردازیم:

پشم‌ چینی

• زمان مناسب: بهترین زمان برای پشم‌چینی، فصل بهار یا اوایل تابستان است، زمانی که هوا گرم شده و پشم به اندازه کافی رشد کرده است.
• روش‌های صحیح: پشم‌چینی می‌تواند به صورت دستی یا با استفاده از ماشین‌های برقی انجام شود. در هر دو روش، رعایت بهداشت و جلوگیری از آسیب دیدن پوست گوسفند از اهمیت بالایی برخوردار است.
• اهمیت رعایت بهداشت: پشم‌چینی باید در محیطی تمیز و بهداشتی انجام شود تا از آلودگی پشم و انتقال بیماری‌ها جلوگیری شود.

شستشو و فرآوری

• شستشوی پشم خام: پشم خام، حاوی مقادیر زیادی چربی، خاک و سایر آلودگی‌ها است. برای تمیز کردن پشم، از آب گرم و مواد شوینده ملایم استفاده می‌شود.
• فرآوری پشم: پس از شستشو، پشم به مراحل مختلف فرآوری مانند کاردینگ، شانه کردن و ریسندگی منتقل می‌شود. هدف از این مراحل، جدا کردن الیاف کوتاه و نامرغوب، مرتب کردن الیاف بلند و تبدیل پشم به نخ است.

ریسندگی و بافندگی

• ریسندگی: در این مرحله، الیاف پشم به نخ‌های نازک و ضخیم تبدیل می‌شوند. نوع نخ تولیدی، به نوع پشم و کاربرد نهایی آن بستگی دارد.
• بافندگی: نخ‌های پشمی، با استفاده از دستگاه‌های بافندگی یا به صورت دستی، به پارچه، فرش، گلیم و سایر محصولات نهایی تبدیل می‌شوند.

نکات مهم در نگهداری از محصولات پشمی

محصولات پشمی، با وجود دوام و کیفیت بالا، نیاز به مراقبت‌های ویژه دارند تا طول عمر و زیبایی خود را حفظ کنند. در این بخش، به بررسی مهم‌ترین نکات در نگهداری از این محصولات می‌پردازیم:

روش‌های شستشو و خشک کردن

• شستشوی دستی: بهترین روش برای شستشوی محصولات پشمی، شستشوی دستی با آب سرد یا ولرم و مواد شوینده ملایم است. از چنگ زدن و مالش شدید پشم خودداری کنید.
• شستشو با ماشین لباسشویی: در صورت استفاده از ماشین لباسشویی، از برنامه مخصوص پشم یا برنامه ملایم با دمای پایین استفاده کنید.
• خشک کردن: محصولات پشمی را به صورت صاف روی یک سطح پهن کنید تا خشک شوند. از آویزان کردن آنها خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث کشیدگی و تغییر شکل پشم شود. همچنین از خشک کردن پشم در معرض نور مستقیم خورشید یا حرارت مستقیم خودداری کنید.

جلوگیری از بیدخوردگی

• نگهداری در جای خشک و خنک: بیدها در محیط‌های گرم و مرطوب رشد می‌کنند. محصولات پشمی را در جای خشک و خنک نگهداری کنید.
• استفاده از مواد ضد بید: برای جلوگیری از بیدخوردگی، می‌توانید از مواد ضد بید طبیعی مانند اسطوخودوس یا سدر استفاده کنید.
• بررسی منظم: محصولات پشمی را به طور منظم بررسی کنید تا در صورت مشاهده هرگونه نشانه بیدخوردگی، اقدامات لازم را انجام دهید.

نکات کلی در مورد نگهداری

• اجتناب از سفید کننده: از استفاده از سفید کننده برای شستشوی محصولات پشمی خودداری کنید، زیرا به الیاف پشم آسیب می‌رساند.
• اتو کردن: محصولات پشمی را با دمای پایین و به آرامی اتو کنید.
• نگهداری در کاور: برای جلوگیری از گرد و غبار و آلودگی، محصولات پشمی را در کاورهای پارچه‌ای نگهداری کنید.
• توجه به برچسب مراقبت: همیشه به برچسب مراقبت محصول توجه کنید و طبق دستورالعمل‌های آن عمل کنید.

جمع بندی

پشم گوسفند، با قدمتی دیرینه و مزایای بی‌شمار، همواره یکی از ارزشمندترین الیاف طبیعی برای انسان بوده است. از پوشاک گرم و راحت گرفته تا صنایع دستی نفیس و مصارف صنعتی گوناگون، پشم گوسفند نقشی در زندگی ما ایفا می‌کند. این ماده طبیعی، با خواص منحصربه‌فرد خود، نه تنها نیازهای ما را برآورده می‌سازد، بلکه به حفظ محیط زیست و حمایت از صنعت دامداری نیز کمک می‌کند.

دامداری آپامه، انواع دام زنده (گوسفند زنده، گوساله زنده و تلیسه) و محصولات دامی باکیفیت را به شما عزیزان عرضه می‌نماید. ما با رعایت استانداردهای بالا در پرورش دام و فرآوری محصولات دامی، محصولاتی را ارائه می‌دهیم که علاوه بر کیفیت و اصالت، نشان‌دهنده تعهد ما به حفظ محیط زیست و حمایت از دامداران محلی است.

اگر به دنبال خرید دام زنده باکیفیت، خرید گوسفند زنده، خرید گوساله زنده و خرید تلیسه، یا محصولات دامی تازه و مرغوب هستید، دامداری آپامه انتخابی ایده‌آل برای شماست. شما می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد محصولات و دام‌های ما، سفارش و خرید، با دامداری آپامه به شماره 09123134415 یا جزیره گوشت آپامه به شماره 36017448 – 021 تماس بگیرید یا به صورت حضوری به ما به آدرس پاکدشت، پنج کیلومتر بعد از پلیس راه شریف آباد، روستای عبدل آباد پایین، خیابان شهید محمد بختیاری، بین کوچه آلاله 2 و 4 مراجعه کنید.